د پانګوالۍ پای ( لومړۍ برخه ): د پانګوال نظام د اجزاوو ترمنځ د متقابل تعامل ماتې او د اقتصادي نړیدا تیوریتکي تحلیل، د پانګوالۍ د بهیر د پریکون تیوري

لومړۍ برخه

 لیکوال: حنان حبیبزی

د یونیکف په پوهنتون کې د دوکتورا څيړونکی 

لنډیز (Abstract):

دا مقاله د پانګوال نظام د نوي حالت په بله وینا د زوال د حالت انتقادي تحلیل وړاندې کوي چې د "پانګوالۍ د بهیر پریکون" پر تیورۍ ولاړه ده. دا تیوري استدلال کوي چې د پانګې، تولید، بازار، کارګر، او دولت ترمنځ همغږي اوس له منځه تلې ده چې یو وخت د پانګوال نظام د ټیکاو بنسټ وو. دغه څو اړخیز تړاو چې یو وخت د اقتصادي باور جوړونکی بلل کېده، اوس مات شوی دی، او دا نظام خپل فلسفي، اقتصادي او ټولنیز مشروعیت له لاسه ورکړی دی. دا مقاله دا تحلیل له شتوو تیوریو، تجربو، او معاصرو تحولاتو سره پرتله کوي، او روښانوي چې دا حالت د بدلون  نه دی  بلکې د "پای" نښه ده.

د کیلي وییونه: پانګوال نظام، پانګوال پریکون، تولید، بازار، پانګه، دولت، اقتصادي سقوط، دولت–بازار تضاد، نظریاتي انتحار

۱. سریزه: د پانګوال نظام دنننی تضاد

"پانګوال نظام له صنعتي انقلاب" (Marx, 1867) راپدېخوا د نړیوال اقتصاد د دودیز جوړښت په توګه معرفي شوی دی. دا نظام د خصوصي ملکیت، د آزاد بازار، او د پانګې د تراکم پر بنسټ فعالیت کوي چېرته چې د دولت ونډه محدوده وي، او تولید، کار، او پانګه باید یو بل ته ارزښت ورپه برخه کړي، په بله وینا یوبل ته ارزښت راوړي. خو معاصر نړیوال اقتصاد دا همغږي له لاسه ورکړې ده. تولید د پانګې له لیکې څخه جلا شوی او بازار د بهرنیو وارداتو تابع ګرځېدلی دی او پانګه نور له فزیکي تولید پرته ارزښت ترلاسه کوي،  دا هغه ژور اقتصادي او فکري پریکون دی چې دا مقاله یې تحلیل کوي.

۲. د پانګوالۍ د بهیر د پریکون تیوري: بنسټ او فورمول

پانګوالۍ د بهیر د پریکون  نظریه یو له نوښتګرو تحلیلونو څخه دی چې ددې لیکنې لیکوال وړاندې کړې ده چې ښيي کله چې د پانګوال نظام بنسټیز عناصر – تولید، کار، بازار، پانګه، دولت – له یو بل سره تعامل له لاسه ورکړي، نظام له دننه تجزیه کېږي. دا تیوري له کلاسیکو مارکسیستي تحلیلونو وروسته رامنځته شوې، خو له هغوی څخه یې توپیر دادی چې دا یوازې د ټولنې د پوړونو یا طبقاتو پر ټکر نه بلکې د اقتصادي جوړښتونو ترمنځ د تعامل پرپریکون تمرکز کوي.

فورمول:

C = سالم پانګوال نظام

P = تولید

L = کارګر

M = بازار

S = پانګه

G = دولت

D = پرېکون (Disjunction)

که D > 0 شي، یانې عناصر یو له بل سره ‌اړیکي له لاسه ورکوي، نو C سقوط کوي.

 "C" څه شی دی؟

"C" د پانګوال نظام څرخیدا د بهیر (functioning system) سمبول دی.

مانا داچې :

C = (P + L + M + S + G) − D

چې پکې:

$$$$

C=(P+L+M+S+G)−D

C = Capitalist System 

داد پانګوال نظم یا سیستم هغه ټولیز جوړښت دی چې پکې پنځه اساسي برخې فعاله، همغږي او یو له بل سره تړلي وي.  

C څنګه تعریفېږي؟ په مقاله کې موږ دا فورمول وړاندې کړی:

P	تولید (Production)
L	کار (Labor)
M	بازار (Market)
S	پانګه (Capital)
G	دولت (Government)
D	بېلتون (Disjunction) – یعنې د تعامل شلېدل

نو کله چې D > 0 شي، نو څه پېښېږي؟
دا مانا لري چې د پورته پنځو برخو ترمنځ تعامل یا اړیکي نور نشته.
مانا داچې تولید له پانګې جلا شوی دی، کارګر ارزښت نلري او نه ونډې ته ارزښت برابرولی شي، بازار یوازې د وارداتو له لارې سمبالیږي، دولت مرسته نکوي.
نو C سقوط کوي، یانې د پانګوال نظام چلیدل نور شوني نه دي – نور دا نظام له منځه ځي.

D > 0 بله مانا داسې هم ویلی شو چې د سیستم نور توکي خپل سري غوره کړي او له یوبل څخه جلا شي نو  Disjunction یا پریکون رامنځته کېږي. دا مساله ددې ټولې تیورۍ بنسټ دی. دغسې چې ده نو D څه دی؟

پریکون، بېلتون، نه همغږي، شلېدنه، یا د تعامل له‌منځه‌تلل، D = پریکون یا تعامل شلېدل، دا ښيي چې د پانګوال نظام پنځه بنسټیزې برخې (تولید، کار، بازار، پانګه، دولت) چې پخوا یو له بل سره نښتي وو، نور همغږي نه دي. 
برخه

C هغه پانګوال نظام دی چې پکې باید تولید، کار، بازار، پانګه او دولت سره همغږي وي.

که D > 0 شي (یعنې بېلتون راشي)، نو دا نظام کار نه کوي — دا سقوط کوي. د 

"D" د Disjunction مخفف دی

په پښتو کې موږ ورته وایو:

د بېلتون نښه
P – تولید	له کورني اقتصاده لرې شوی او بهر ته تللی
L – کار	نور ارزښت نه زېږوي، بې‌قدره شوی دی
M – بازار	وارداتي ګرځېدلی، خپل تولید نلري
S – پانګه	د کار له ونډې پرته ګټه کوي
G – دولت	ملاتړ نه کوي، یوازې څارنه کوي یا خنډ جوړوي، یوازې د مالیاتو په ټولولو بوخت دی.

نو کله چې دا برخې نور سره همکارې، سره تړلې، او په یو بل متکي  نه وي، نو موږ وایو چې اوس حالت 
D > 0 دی یانې پریکون یا شړیدل پېښ شوي دي. نو D د څه نښه ده؟
D هغه شاخص دی چې ښيي: پانګوال نظام له دننه مات شوی، نور تعامل پکې نشته. لکه څنګه چې بدن که زړه ولري، خو رګونه پرې شي، نو ژوند نشي کولای. همدا ډول،  که تولید، کار، پانګه، بازار او دولت سره اړیکي ونلري نو نظام ژوندی نه دی — دلته نو ویلی شو چې  C یانې کپیټالیزم سقوط کوي. D = هغه خرابۍ، بې‌ربطۍ او ټکرونه دي چې د پانګوال نظام دننه د تړاوونو د شلېدو لامل شوي دي. دا یوه مفهومي، فلسفي او تمدني تحلیل دی – نه یوه عددي  یا د ریاضي مساله.

۲.۱.  D > 0 څه معنا لري؟

دا یوه مفهومي (conceptual) او انتقادي تیوري‌محوره تفسیر ده، نه د ریاضي دقیق عدد یا محاسبه.
په دې معادله کې:
C = سالم پانګوال نظام
P = تولید
L = کارګر
M = بازار
S = پانګه
G = دولت
D = پرېکون (Disjunction)
 D > 0 مانا لري چې:
"پریکون یا انقطاع شته، او دا د متقابل تعامل له منځه تلل ښيي."
یعنې که D = 0 وي، نو دا مانا لري چې ټول عناصر (تولید، کار، بازار، پانګه، دولت) یو له بل سره همغږي دي.
خو که D > 0 شي، دا مانا لري چې:
د تعامل نشتوالی موجود دی
سیستم له دننه تضاد لري
او د سقوط لور ته روان دی.
ددې لپاره دا څيړنیزه مقاله ددې تیورۍ پربنسټ دې پایلې ته رسیږي چې موږ د کپیټالیزم د پای د نندارې په حال کې یاستو.  دا د ریاضي "صفر" نه دی، بلکې تیوريتکي نښه ده: D > 0 =  یانې پریکون راغلی او همغږي له منځه تللې ده. دا مانا نلري چې د پرېکون درجه ریاضي د حساب له مخې ده بلکې دا یوه سمبولیکه نمایندګي ده چې د کپیټالیزم د اجزاوو او په وړاندې يې  له روانو تضادونو څخه جوړه شوې ده چې ښيي: "په نظام کې انقطاع موجوده ده – که دا سیاسي وي، اقتصادي، تولیدي، یا فکري."  دا ډول سمبولیک فورمولونه چېرې کارول کېږي؟ په انتقادي تیوریو، اقتصادي فلسفه، یا تحلیل کې ځینې مفاهیم یوازې سمبولیک منطق لري، لکه د بیلګې په توګه دا تیورۍ :
بوردیو د ټولنیزې سرمایې بحث کې
هابرماس د نظام–ژوند،  نړۍ په تضاد کې
مارکس د ارزښت زیادښت "Δ" سره
او اوس ددې مقالې د لیکوال په دې تیوري کې، د پریکون د شدت له لارې (D > 0) 
پوښتنه: له "D > 0" سره د تیورۍ ځانګړتیا څه ده؟

1.  ساده معادله ده، خو ژور تحلیل لري

1.  د هر عنصر د تشریح‌ وړ ده

1.  پریکون‌یې د سقوط یا ماتې دلیل وړاندې کوي

1.  د تطبیق وړ ده پر هر اقتصادي جوړښت (غرب، آسیا، افریقا)

1.  د عدد پر ځای مفهومي شدت څرګندوي

1. D > 0 یو استعاري/مفکوري شرط دی، چې دا ښيي: که د نظام اجزا له یو بل سره اړیکي ونه لري، نو دا یو پریشانه، بې‌ثباته او سقوط ته نږدې نظام دی.

1. دا عددونه نه بلکې یو تیوریتکي نښه ده چې د اقتصادي تعامل یا تړاوو د ماتېدلو استازې ده. 

$$C=(P+L+M+S+G)-D$$

دا مقاله دوام لري، لطفا دومه برخه یې دلته بوګوری