د سیاسي اقتصاد تیورۍ ته د بې پامۍ ناوړه اغیزې

په پانګوالي سیستم کې دپالیټکل ایکانمي نظریه د ټولنیزو پوړونو د پوړیو یا طبقو د جوړولو لپاره یو اړینه اړتیا ده چې ټول واکمن مسول بلل کېږي چې د ټولنې د پرمختیا لپاره د سیاسي اقتصاد نظریه له پامه ونه غورځوي. دافغانستان تګلاره جوړونکي له سیاسي اقتصاد یا پالټیکل ایکانمي څخه کوم مالومات نلري. که دوی درلودای نو هیڅکله به يې د شپې په عملیاتو کې بې ګنا خلک نه قتل عام کول او هیڅکله به يې د افغانستان په کلیو کې بهرنیو ځواکونو ته داسې پرانیستی لاس نه ورکاوو.ان د ولسمشر اشرف غني چې یو ټولنپوه دی تراوسه يې نه ده ثابته کړې چې سیاسي اقتصاد یوه ټولنیزه مساله ده. سیاسي اقتصادي ناروښانتیا، ددې لامل شوی ده چې افغان وګړي د پالیسو په متن کې بې ارزښت او له قانوني انساني او ټولنیزو سیاسي او اقتصادي پرمختګونو څخه بې برخې او د جګړیزې اورلګیدنې د سوند د موادو په څیر وکارول شي (لکه بې محاکمې وژنې، یوه دسیسه چې پایته ورسیږي بله جوړیږي، د ټولنې د مهمو او مخورو کسانو له منځه وړل یا بندیانول، په هیواد کې نا امني او انارشي). ولې داسې ګډوډۍ ته اجازه ورکول کېږي؟ دا سیاستوال ولې اجازه ورکوي چې افغانستان د بهرنیو ځواکپالو د ځواک د نندارې ډګر وي.
ولې اجازه ورکول کېږي چې د افغانانو ژوند ویجاړ شي او هیواد دبې پوښتنې وژنو او ربړولو او ویجاړولو د ډګر په توګه وکارول شي؟لامل يې دادی چې هیواد یورښتینی او مخلص مشر نلري چې هغه ځان د هیواد خواخوږی وبولي او ددې هیواد او هیوادوالو د دفاع لپاره عملي مټې راونغاړي. دلته واکمن د خپل جیب اود نوم او نښان لپاره چې څو ورځې په ارګ کې تش په نامه ولسمشر وي دې هرډول معاملې ته غاړه ږدي. نو ددې لپاره د ټولنپوهنې د سیاسي اقتصاد نظریه په تګ لارو کې له پامه غورځول کېږي. ددې لپاره چې دغه نظریه د اکسیالوجي یا د ارزښت ورکولو او بښلو د تیورۍ او د اخلاقو د فلسفې د تیورۍ په ملتیا د ټولنیز کړکیچ حل لارې وړاندې کوي. په افغانستان کې دا څلویښت کاله کېږي چې د کلي او ښارترمنځ حالات ترینګلي او جګړیز دي او په ښارکې د دولتي ځواکونوزیاتره تمرینات او زده کړې د کلیوالو سیمو دجیوپالیټیکس یا مهم سیاسي ځای ځایګي له مخې درجه بندي کېږي او د کلي خلاف روزنه ورکول کېږي. دغه ډول په کلیوالو سیمو کې میشت دولت ضد ځواکونه د ښارونو د موقعیت ارزښت ته په پام سره جګړیز پلانونه جوړوي. په دې توګه د ارزښتونو بڼې بدلون مومي او هغه ارزښت چې ټولنې درلوده ترې اخیستل کېږي، هغو وسله والو بریدونو ته ورکول کېږي چې د یوبل د له منځه وړلو لپاره جګړه کوي. ددې اخوډب موخه هغه څه نه وي چې دوی يې په ویناوو کې وايي بلکې دا وي چې یوه جګړیزه ډله په بلې جګړیزې ډلې بریالۍ شي. ډیری مسولیت واکمنو ته ورګرځي چې دقانون د جوړولو او د هیواد د اداره کولو مسولیت په غاړه لري.ددې لپاره چې په تګلارو کې يې د ارزښتونو او حقونو مساله (اکسیالوجي) او د اخلاقو مساله چې د اخلاقو د فلسفې مهمه برخه ده د سیاسي اقتصاد د نظرې له پامه غورځولو سره رد کړي دي. خپل هیواد او د هیواد بیلابیلو څانګو او پوړونو ته يې د ارزښت او د هغوی په وړاندې د اخلاقي چلند مساله په بشپړ ډول له قوانینو څخه ویستلې ده چې ګډوډۍ، ټولنیزې بې ثباتۍ، وژنو او جګړو ته لاره اواره شي او په بیلابیلو بڼو ځان په واک کې ټینګ کړي او خپل اقتصادي پیاوړتیا مخته بوځي.