هراړخیز او انتقادي

لیکنه: حنان حبیبزی د نښپوهنې تاريخ ښيي چې د مانا، نښې او تعبیر د پوهېدو مفاهيم د وخت په تېرېدو سره پراخ شوي او ژور شوي دي. فرديناند دي ساسور (1857–1913) د دې علم بنسټ د «نښه» پر جوړښت کېښود. د ده په وینا نښه د «اشاري بڼه» او «اشاره شوي مفهوم» تر تړاو جوړه ده، او "دا تړاو د ژبې د ټولنیزو اصولو له مخې ثابت کېږي. په دې اساس مانا د ژبني نظام د ګډو توافقاتو له لارې رامنځته کېږي او نسبتاً ثابته پاتې کېږي" (Saussure, 1916). چارلس پېرس (1839–1914) بيا د مانا مفهوم نور هم خوځنده او فکري کړ. د هغه د درې‌ګونې نښې ماډل (Object, Sign, Interpretant) له مخې مانا په یوه روان ذهني بهیر کې رامنځته کېږي. دلته نښه یواځې لغوي ارزښت نه لري، بلکې ذهن یې د تفسیر، پرتله، اشارې او استدلال له لارې تل تعبیر ته بیايي. نو "مانا د فکري حرکت او سیاقي بدلون پایله ده، نه د یوه ثابت جوړښت پایله" (Peirce, 1955). رولان بارت (1915–1980) بیا نښپوهنه د ژبې له پولو څخه کلتور ته وغځوله. هغه وښوده چې نښې یوازې لغوي توکي نه دي، بلکې د ټولنیزو ارزښتونو، باورونو، قدرتي ایدیالوژیو او فرهنګي احساساتو د تولید وسیل...

لیکنه حنان حبیبزی  ادب هغه هنداره ده چې د انسان د زړه پټې خبرې او د ذهن ناڅاپي اغیز په کې انځورېږي. کله چې لیکوال د خپلې ددننۍ نړۍ خبرې د کلیمو په لالهانده روان کې واچوي، لوستونکی د یوه بل انسان د زړه له کیسو او فکر د سیند د څپو شاهد ګرځي. د طه درویش کتاب  هواجس  همداسې یو اثر دی: ډاکتر درویش د اردون د عمان دې او هلته د ژورنالیزم په پوهنځي کې  د استادۍ ترڅنګ ښه ادیب هم دی. نوموړی  په دې وروستیو کې راغلی وو، د خپل کتاب یوه کاپي يې هم راکړه چې کله مې ولوسته نو ډيره مې په زړه پورې ومونده. نوموړی پخپل کتاب کې د ژوند هسکو او ټیټو، د فکر د غلي فریاد او د ناڅاپي علمي سفرونو یو ادبي انځور رادمخه کوي چې په هغې کې نورو انسانانو ته د زده کړو یوه لار پرانیزي. د کتاب نوم هواجس دی او په عربي ژبه دی، د کتاب نوم د اثر د منځپانګې دروازې پرانیزي. هواجس د زړه هغه ناڅاپي خيالات، وسوسې او اندېښنې دي چې انسان یې کله هم په ښکاره ژبه نه وایي خو د فکر په ژورو کې یې احساسوي. په ادبي بڼه، دا نوم د یو دننني ډیالوګ نښه ده چې لیکوال  پکې له خپل رب، له خپل ضمیر، او له خپل ځان سره خ...

لیکنه: حنان حبیبزی  فزیک د پنځ یا طبیعت د رښتیاوو حقیقت ژبه ده؛ دا علم موږ ته ښيي چې نړۍ څنګه کار کوي، څرنګه انرژي بدلېږي، او ولې هر څه په یوه نظم او توازن روان دي. له هغه وخته چې انسان د لمریزې رڼا، باد، او جاذبې په ښکارندو یا پدیدو پوه شو، د فزیک وموندل شو، خو فزیک له هغه وخته شته وو چې له کوم وخت الله تعالی دا کاینات جوړ کړل. فزیک نه یوازې د طبیعي قوانینو د درک وسیله ده بلکې د بشري ژوند د پرمختګ تر ټولو مهم بنسټيز توکی ګڼل کېږي. په ورځني ژوند کې فزیک له موږ سره هره شېبه ملګری دی. کله چې موږ تګ کوو، خبرې کوو، یا یو شی پورته کوو، د فزیک د حرکت، ځواک، او انرژۍ ارونه یا اصول په کار اچول کېږي په بله وینا په عمل کې راځي. د برېښنا څراغ، ګرځنده ټلیفون، ګاډی، الوتکه، راډیو او ټلویزیون، دا ټول د فزیک د اصولو پایلې دي، ان د روغتیا په برخه کې د ایکسرې، MRI، او لېزر درملنې ټکنالوژي د فزیک له علم څخه سرچینه اخلي. فزیک د ژوند عملي بڼه ده ځکه چې پرته له فزیکي پوهې، انساني ژوند د تیارو په څېر لنډ ګنډ یا محدود پاتې شي. فزیک د بشري تمدن د هر نوي پړاو خوځاند یا محرک ځواک دی. د صنعتي انقلاب له بخا...

لیکنه: حنان حبیبزی  د نېښپوهنې دوامداره خوځنده چارچلند   The Continuum of Dynamic Semiotic Interaction  کتاب لیکوال د نړیوال سیاست، جګړو او رسنیز تعامل په نوې زمانه کې، جګړه یوازې په فزیکي ډګر کې نه کېږي. بلکې تر ټولو پیاوړې جګړه د ذهنونو، نښو او ماناوو پر وړاندې روانه ده. دا داسې یوه جګړه ده چې هدف یې د خلکو د ادراک، رواني غبرګون او تمرکز اړول دي، څو اصلي پېښه تر سیورې لاندې شي، او یوه بله پیښه د توجه مرکز شي. دا پټه، خو اغېزناکه جګړه، هماغه ده چې  "انفارمیتکي جګړه" یا "انفووارفېر"  بلل کېږي. 🧠 د اذهانو اړولو نغوتي د انفووارفېر اصل دادی چې له یوې پېښې څخه د خلکو پام بله لوري ته واړول شي. دا لړۍ د حیرانوونکو، بوختوونکو او حسي شدت لرونکو پېښو په تولید سره پيلېږي. استعمار، واکمن نظامونه، او پوځپاله سترواکي غوښتونکي ځواکونه، پرله‌پسې داسې پیښې طراحي کوي چې د رسنیو تمرکز له اصلي موضوع څخه وګرځوي. دا پېښې په دودیزه توګه ۹۰٪ د رسنیو توجو او د بحثونو تمرکز بلې خوا اړوي، او یو نوی ذهنیت، اند، او غبرګون رامنځته کوي. 📱 خواله رسنۍ؛ د مانا جوړونې نوې قوه اوسمهال اصلي سنګر...

  لیکنه: حنان حبیبزی  ۱۱ اګست ۲۰۲۵  د ماښام وروستۍ رڼا ورو ورو د غزې له کوڅو ووتله، لکه ښار چې د یوې ستړې او ژړا ډکې مور په ټکري کې پټېږي. د باروتو بوی د سوځېدلو ودانیو له لوګي سره ګډ ده، او هره ساه د ژوند او مرګ تر منځ د نرۍ کرښې په اوږدو کې اخیستل کېږي. انس شریف د یوې نیمه ورانې ودانۍ مخې ته ودرېد. د خاورو له منځه یو سپین، نازک کوچنی لاس ورو ورو راښکاره شو، له خاورو او وینو ډک دی، د ژوند وروستۍ هڅې په کې ښکاري. د مایک له لارې یې غږ خپور شو: "دلته، د ودانۍ لاندې، یوه کورنۍ له منځه تللې ده… خو ددې تنکي ماشوم لاسونه ښورېږي، زه یې وینم، لا ژوندی دی." د کمرې له شا یې په شونډو کې هغه نرمه خو زړوره مسکا وځلېده – ددې لپاره نه چې زړه یې خوشاله دی، بلکې  ددې لپاره چې پوهېده، هره زړورتیا او هره مهرباني باید ددې جګړې د تیارو په وړاندې ودرېږي. د هغه ملګرو ورته ویل: – انسه، ته خو په دې لمبو کې هم خندا کولی شې! انس ورو ځواب ورکړ: – که موږ خندل بند کړو، دروغ به د رښتیا ځای ونیسي. له همدې سره یې په ژوندۍ خپرونه کې یې ددې ماشوم د ژغورنې هڅه پیل کړه. مخکې ولاړ، په یوې نرۍ کوڅه کې درې...

د الله په نوم چې ډېر مهربان او ډېر رحم والا دی                لیکوال: حنان حبیبزی  په دې زمانه کې چې د اړیکو او نښو د خپراوي او بدلون ټکنالوژي له بې سارې چټکتیا سره مخ ده، د مانا د پوهنې څېړنه، څنګه چې د نښپوهنې له لارې تر سره کېږي،  باید ددې ډیجیټلي او روان بدلیدونکي چاپېریال له بهیرونو سره همغږې شي. ددې کتاب بنسټ پر یوه نوې اندیزه طرحه(علمي تیوري) ولاړ دی چې زه ورته د نښپوهنې د ژوندیو او بدلیدونکو اړیکو پرله‌پسې بهیر (Continuum of Dynamic Semiotic Interaction - CDSI) نوم ورکوم. دا چوکاټ هڅه کوي د نښو د پوهنې دودیزې نظریې د نن ورځې له ډیجیټلي واقعیت، د الګوریتمونو له اغېزو او د ریښتیني وخت له غبرګونو نظامونو سره ونښلوي. دا اندیز چوکاټ نه یوازې د نښو د پوهنې هغه بنسټیز ارونه یا اصول رانغاړي چې د فېردینان دو سوسور او چارلس ساندرز پیرس په څېر اندیالانو بیان کړي دي بلکې دا چوکاټ دا نظریې پراخوي چې د نننیو اړیکو د بهیر روان، بدلیدونکی او د الګوریتمونو پر مټ سمباله بڼه يې هم رانغاړي. د CDSI الهام ما هغه مهال وموند چې ومې لیدل ډیجیټلي پېر په ر...

لیکنه: حنان حبیبزی د کندهار د هسک څنډې شفافې دي ، د پسرلي وږمې له شنو باغونو څخه تېرېږي. د یوه نومیالی، ښکلي، او نظم لرونکي باچا څېره راښکاره کېږي چې له برم ډکه ده، پر یو سور اس چې تندی یې سپین دی سپور دی. پر سر یې د باچايي تاج ځلېږي، توره یې د مټ لاندې ځوړنده ده، خو سترګې یې له زړورتیا، لید او مهربانۍ ډکې دي او د سترګو ژبه یې د سولې، رحم، او زغم ترنم پیغام لبږدوي.  ښکاري چې باچا ډیر ډاډه دی،  مټ یې افغان جنګیالیو لاپسې غښتلی کړی دی، دده ترشا د زرګونو کسانو وفاداره ډله ولاړه ده، بیرغونه یې پورته کړي، او سترګې یې په باچا باندې ښخې دي ګویا د هغه امر ته انتظار دي، په فضا کې د وطن د مینې، زړورتیا، او یووالي وږم احساسیږي. باچا پوځ ته مخامخ ودریده، او د حمد او درود په ویلو یې پیل وکړ. باچا د ولاړو خلکو سترګې له نظره تیرې کړې داسې چې لکه ټولو ته د مبنې پیغام لري، د هرې سترګې شاته یې یو تاریخ ولید، یو درد، یوه هیله، او یو ټینګ قسم خوړلی پولادي ځواک. دی لږ موسکی شو، دا موسکا له هرې وینا ژوره وه، داد خلکو  د دردونو په ټپونو د مرهم پټۍ وه، بیایې وویل:  “زه ستاسې خدمتګار یم،” دا...

لیکوال: حنان حبیبزی زه د خپل وطن د لیکوالو او څېړونکو لیکنې د زړه له تله لولم، ځکه دا لیکنې یوازې پر کاغذ لیکل شوې خبرې نه دي بلکې د ژوند له ژورو زخمو، له تجربو، د خلکو له دردونو، او د وخت له نه هېریدونکو شیبو سره تړلي بیانونه دي. داسې بیانونه چې تا د کلماتو له لارې د چاپیریال منځته بیايي، لکه ذهن چې دې ورسره یو ځای ګوښه کېږي. د سوله‌مل شینواري کیسې داسې دي لکه له ده سره ته پخپله د کلی په یوه کونج کې، د ونو د سیوري لاندې ناست یې، ډډه دې لګولې، د چایو تاوو سترګو ته خېژي، او سوله‌مل درته ولاړ دی د ژوند او کار کړاونو وهلی تجربه لرونکی کلیوال لاسونه يې ترشا نیولی، د خلکو د حالاتو اود تیرو او روانو چارو کیسې درته انځوروي. په دې توګه هغه یوازې د خبرو راټولوونکی نه دی بلکې د خلکو د کړاونو، ژوند او ناخوالو او تجربو ژباړونکی دی. هغه د حالاتو انځور داسې کاږي چې ته فکر کوې، دا پېښه دې پخپله لیدلې ده، یا ښايي ستا پر ژوند هم تیره شوې وي. ما څو ورځې مخکې دده یوه کیسه ولوسته. یوه صحنه یې ډيره ژوره انځور کړې وه. زوی له پلار سره د یوې لویې شرمناکې کړنې له امله مخامخ وو. د پلار چیغه، د سترګو سوروالی، د ...

بشپړه څیړنیزه لیکنه   لیکوال:  حنان حبیبزی د یونیکف په پوهنتون کې د دوکتورا څيړونکی  لنډیز (Abstract): دا مقاله د پانګوال نظام د نوي حالت په بله وینا د زوال د حالت انتقادي تحلیل وړاندې کوي چې د "پانګوالۍ د بهیر پریکون" پر تیورۍ ولاړه ده. دا تیوري استدلال کوي چې د پانګې، تولید، بازار، کارګر، او دولت ترمنځ همغږي اوس له منځه تلې ده چې یو وخت د پانګوال نظام د ټیکاو بنسټ وو. دغه څو اړخیز تړاو چې یو وخت د اقتصادي باور جوړونکی بلل کېده، اوس مات شوی دی، او دا نظام خپل فلسفي، اقتصادي او ټولنیز مشروعیت له لاسه ورکړی دی. دا مقاله دا تحلیل له شتوو تیوریو، تجربو، او معاصرو تحولاتو سره پرتله کوي، او روښانوي چې دا حالت د بدلون  نه دی  بلکې د "پای" نښه ده. د کیلي وییونه: پا نګوال نظام، پانګوال پریکون، تولید، بازار، پانګه، دولت، اقتصادي سقوط، دولت–بازار تضاد، نظریاتي انتحار ۱. سریزه: د پانګوال نظام دنننی تضاد "پانګوال نظام له صنعتي انقلاب" (Marx, 1867) راپدېخوا د نړیوال اقتصاد د دودیز جوړښت په توګه معرفي شوی دی. دا نظام د خصوصي ملکیت، د آزاد بازار، او د پانګې د تراکم پر بن...