هراړخیز او انتقادي

داد امریکایانو مسولیت جوړیږي چې ډیپلوماټیک اداب مراعت کړي خو په داسې حال کې چې له باګرامه راوتلی نشي نو په افغانستان کې يې نولس کلنه لاسته راوړنه څه ده؟ په بګرام کې د ولسمشر اشرف غني او ترمپ ترمنځ د لیدنې په پلمه، تاسې ټول يې لوستلو ته رابولم.    حنان حبیبزی  زه که څه هم د ولسمشر اشرف غني په کارونو او تګلارو باندې نیوکې لرم خو زه فکر کوم چې دلته ترمپ د افغانستان تر ولسمشرۍ ماڼۍ نشي راتلی، داد افغانانو غلطي نه ده، دغه حالت خپله بهرنیو سرتیرو جوړ کړی دی، دا امریکايان او خارجیان دي چې د امریکا په مشرۍ يې افغانستان اشغال کړی دی. په دې کې پاتې راغلي دي چې خپل ولسمشر تر ارګه پورې بوځي او وښيي چې افغانستان ته درناوی لري، دی د افغانستان له حکومت سره له همغږۍ پرته راغلی دی او ډيپلوماټیک اداب يې په نظر کې نه دي نیولي چې دا کار د امریکایانو اخلاق ښيي. اشغالي اعمال امریکایان په دې عمل سره ښيي چې رښتیا افغانستان ازاد نه دی او ددوی له خوا اشغال شوی دی چې دا په یو ډول د افغان دولت دریځ ته زیان رسوي. ددې سره سره چې هیواد يې یرغمل کړی دی، نه يې امنیت نیولی شي او نه کوم م...

مخکښې نړیوالې رسنۍ د افغانستان حقایق رسنۍ د افغانستان د فاسدې ادارې په خدمت کې پټوي او فاسد او د کلابند حکومت د مسلکي انتقادونو لاندې نه راولي چې کومې نیمګړتیاوې وې او په دې توګه فساد ملاتړ کوي،  د کلیوالو افغانانو استازولي په رسنیو کې ډيره کمه ده یا په نشت حساب ده، هغه کلیوال چې په جګړې کې قرباني ورکوي. د بیلګې په توګه کله چې په هوای بریدونو کې ملکي خلک په نښه شي نو حکومت او نړیوال د کره مالوماتو د نه ورکولو له کبله رسنۍ په دې مجبوروي چې نیمګړي مالومات خپاره کړي او حقایق پټ پاتې شي.  هغه افغاني خبریالان یا ژباړونکي چې هر یو یې له یو سیاسي اقتصادي کولتوري ډلې سره تړلی او رسنیو ته مطالب ناسم ژباړي او ځینې له قصده ناسم مالومات ورکوي چې د دولتي فساد باندې پردې اچوي. یو شمیر نورې رسنۍ ښه ګوري چې هره ورځ ملکي خلک په چاودنو، بمباریو او شپینیو عملیاتو کې وژل کېږي، ماشومان او ښځې خو دوی یوازې د یو طرف زیانونه رپورټوي او د بل طرف زیانونه یا نه راپورټوي او یايی د ترهګرو په نامه تیروي. په تیرو اتلس کلونو کې د خبرونو یوه اړخیزو (د یوطرف په ویناوو استناد کول) رسنیزو راپورونو د ناسمو...

حنان حبیبزی جنرال دوستم د ترکې له ولسمشر سره کتنه کې له هغه وغوښتل چې د افغانستان ازبک توکمي او ترکمنان د کوردانو پخلاف جګړه کې دده تر مشرۍ لاندې استخدام کړي.  دوستم دوه ورځې وړاندې په ترکیه کې له ولسمشر اردوغان سره په خبرو کې سلا وکړه چې د افغانستان له شمالي ولایتونو څخه دده ملاتړي سورې ته ولیږي. په شمالي ولایتونو کې دوستم په لسګونو وسله وال ملاتړي لري چې کله ناکله يې دلته او هلته د نمایش لپاره راباسي. دغه وسله وال يې ددې لپاره ساتلي دي چې چیرته جګړه پیل شي او دی پرې سوداګري وکړي.  په ټوله کې افغانستان د وسله والې جګړې د تجارت پر ډګر بدل شوی دی، که نړیواله ټولنه وغواړي په پنځه کلونو کې افغانستان د هانګ کانګ هومره ښایسته جوړیدای شي او دغه پیسې چې په دې اتلس کلونو کې په جګړه ولګیدې که د افغانستان په بیارغاونه لګیدلې وای نواوس به ډیر افغانان په کاربوخت وو او هیواد به د پرمختګ په لوړو پورته روان وو.  نن ورځ په افغانستان کې د حکومت جوړولو او لرې کولو موخې شخصي اود بهرنیوهیوادونو له ملي ګټو سره تړاوو لري او افغانان يې په جګړو کې بوخت ساتلي دي. ځان ځاني دومره پراخ ...

حنان حبیبزی  په افغانستان کې روانه جګړه د هیګل د ډیالیکټیک له مخې ترسره کيږي: ستونزه - غبرګون ~ د حل لاره هیګل په دې باور وو چې نړۍ دمخامختیا یا تضاد په بنسټ ولاړه ده. ده ویلذهر شی چې د مخلوقاتو په نړۍ کې ګورو یو ضد لري.   دده مفکوره په درې اصولو باندې ولاړه وه : ۱. قضیه thesis   ۲. د قضیې مخالفت anti thesis   ۳. تړاو یا synthesis  دده په نظر د ټولنې حالت دوه لوري لري،  یو روان حالت دی او بل یې په وړاندې غبرګون دی ، ددې دواړو له مخامختیا څخه  تړاو او پایله لاسته رازي.   دې  نظریې ته یې د دیالیکتیک نوم ورکړ.  ستونزه - غبرګون ~ د حل لاره.  دې درې چارو ته یوه سرچینه لاره برابروي.  ۱. د خلکو ترمنځ جنجال، کړکیچ یا شخړه زیږوي. ۲. بیا ددې جنجال په اړه د رسنیو له لارې بوختونکي د هیلې او نهیلۍ ترمنځ غبرګونونه راپورته کوي. ۳. بیا دې کړکیچ ته د حل لاره وړاندې کوي.  اصلي موخه په عامو خلکو باندې د ولکې ترلاسع کول دي،  چې خلک تر خپل احسان لاندې راولي او کنټرول یې ترلاسه کړي.  مارکس او انګلس روسته بیا لینین د ه...

ددغو کمکیو ګلانو څه ګنا وه؟ ایا دا وژنې چې مخالف دې کم جرته کړې؟‌ دا ماشومانې د ژوند په  هیله وې او د ژوند دښمنانو راورژولې. موږ نه پوهیږو چې دا ماشومانې یې ولې ووژلې. که ګنايي نشې ثابتولی بیایې قصدا ویشتلي او قومانده یې هم د اشرف غني په لاس کې ده، هغه بله ورځ یې ددې بریدونو مسولیت هم په غاړه واخیست، ددې وژنو موخه داده چې خلک په زوره مجبور کړي چې دا نیمکله ظالم حکومت ومني. خلک له خپلو اجتماعي حقونو څخه محروم کړي او نوی مغلي خونړی تاریخ تر شا پریږدي، او ولس چې ددې هیواد د ساتنې اصلي سرچینه ده په غمونو او وینو یې لولپه وساتي چې پخپل ځان وي او دی یې له بادارانو سره هیواد لوټ کړي، ځکه چې دی بل چاته صلاحیت نه ورکوي، که ورور یې هم وي صلاحیت ترې وغواړي نه یې ورکوي.   تاسې ووايي چې ددې هوای برید او د کابل په هوټل کې په واده د څو اونیو مخکیني برید ترمنځ څه توپیر دی  ؟  که چیرې فرق وي نو هغه به څه وي؟  او که نه وي بیا خو د برید په څیر بریدګر هم یو شان وګڼل شي. هغه ترهګر دي چې په ښارونو کې بریدونه کوي، ټول په دې موافق دي، خو دا بریدګر څه دي چې داسې ماشومانې یې قتل عام...

حنان حبیبزی دا مهال حامد کرزی د افغانانو په وچت غږ بدل شوی دی، افغانستان دغسې یو مشر ته اړتیا لري چې هیواد او خلکو ته یې لومړیتوب ورکړي، نه ګو‌‌‌‌‌‌ډاګیتوب ته. کله چې دی ولسمشر وو ما ورته رایه هم ورکړې وه او نیوکې مې هم پرې کړي دي، ځکه چې هغه وخت په هیواد کې حالات ورځ تربلې خرابیدل او ملکي خلک وژل کېدل، نو د یو ژورنالیست په توګه که موږ دغه ناورین ونه لیکو، څنګه به هغه خلک یو اواز پیدا کړي او څنګه به یې غږ  واوریدل شي او څنګه به دعدالت لاره ورته برابره شي. اخر هغه کسان باید اواز ولري چې په جګړې کې خپل او خپلوان او کورنۍ له لاسه ورکوي.  د ‌‌‌‌‌‌ډیورند کرښې مساله د کرزي په وخت کې هم وه، پرویز مشرف ‌‌‌‌‌‌ډیره هڅه وکړه چې دغه مساله په ده ومني خو ده ترپایه مقاومت وکړ او پاکستان یې پرېنښود چې اغزن تار ولګوي. داغزن تار مساله له دوه زره دوم کال څخه ده، هغه وخت چې امریکا پر افغانستان یرغل وکړ چې دادی اوس پاکستان په دې بریالی شوچې هم اغزن تار ولګوي او هم د طورخم دروازه د رسمي پولې په توګه یاده کړي.یوبل سرخوږی چې افغان به یې په وړاندې لالهانده وي.  د پاکستان دا ګام د اشرف...

حنان حبیبزی د وسلو شرکتونه جګړه غواړي او په رسنیو کې د سولې ضد لیکنې کوي. ترمپ چې یو بیلیونر دی او ټول ژوند يې په سوداګرۍ کې تیر کړی دی او اقتصادي مشاوریتونه يې کړي دي، د افغانستان جګړه د امریکا د ملي ګټو او اقتصاد خلاف او احمقانه بولي، خو د وسلو او د پوځي تولیداتو شخصي شرکتونه غواړي چې جګړه دوام ولري. د افغانستان د سولې خلاف په نړیوالو رسنیو کې د وسلو د شرکتونو استازي د سولې خلاف د ذهنیتونو په جوړولو اخته دي. افغانان په ځانګړي ډول ارګ میشتي او هغه هیوادوال چې په دې اتلس کلونو کې رالوی شوي دي په بهرني پروپاګند خوشباوره شوي دي. تحقیق ډیر مهم دی، باید د هرې پیښې لکه د سولې د خبرو اترو پرمهال د امریکا د پوځی یرغلونو تاریخ ولولي چې په تیر وخت کې يې په نورو هیوادونو کې د جګړو د پایته رسولو پرمهال څه ډول تګلاره او چلند غوره کړی وو. موږ ته باید د هر افغان ژوند ارزښت ولري، که هغه د هر نژاد او مذهب وي، که موږ د بل افغان ژوند ته ارزښت ورنکړو نو زموږ ارزښت څه دی؟ که جګړه نه وي نو ددوی وسلې او نور پوځي او لوژیستکي وسایل چیرته وپلورل شي، دوی باید بازار ورته پیدا کړي چې مصرف شي. د وسلو شرک...

حنان حبیبزی داسې ګومان کېږي چې امریکا او طالبانو اوربند کړی وي، امریکايي ځواکونه پریږدي چې د شمال ‌‌‌‌‌‌ډیرې سیمې طالبان ونیسي چې په اشرف غني فشار واچوي،  که دا سم وي نو ولسمشر او دده ټيم تر سخت ګواښ لاندې دی او ماته ښکاري چې خلیلزاد روستی خبرداری ورکړي که د امریکا د سولې د تګلارې مخالفت کوې نوښه به نه وي درته. خلیلزاد د کرزي ملګری دی اوله اشرف غني سره دومره جوړ نه دی ځکه چې دی یوازې خپل ځان مني نور څوک هیڅ شی ورته نه ښکاري. نو د خلیلزاد داسې کس نه دی خوښ. له بلې خوا لویه ستونزه دامنیت د شورا مشاور پخپل هغه نادیپلوماتیک بیان سره جوړه کړه چې امریکاته یې پخپل روستي سفر کې د خلیلزاد په اړه درلوده او دا ددې لامل وګرځیده چې د ارګ  او سپینې ماڼۍ  ترمنځ واټن پراخ شي.  ددې ستونزې د حل لاره وه، که ده د ملي امنیت دشورا ریس استعفا ته هڅولی وای یایی له دندې لرې کړی وای او پرځای یې بل څوک ګومارلی وای، واټن تر دې حده نه ‌‌‌‌‌‌ډیریده.  اوس دې مسالې ته په پام سره چې امریکا او طالبان ‌‌‌‌‌‌ډیر سره نژدې دي او په دوحه کې هره ورځ سره ګوري نو طالبان له دې هرڅه خبریږي او...

حنان حبیبزی   د تاریخ په اوږدو کې که تاسې افغان متنونه ولولی نو موږ له دوه ډوله متنونو سره مخامخ کېږو چې په یوه کې ملا غندل شوی دی او په بل یوه کې مکتبی. دا دوه اړخونه چې ښايي په ادبیاتو کې يې د کیڼ اړخو او ښيي اړخو نومونه ورکړو ډیر وخت يې په دې ضایعه کړی چې یوه ډله بله ډله په ټولنه کې د ستونزو برخه وګڼي او خپل ځان رښتیانی حقدار بولي. خو هروخت چې په هیواد کې یوه بهرنۍ پدیده د لاس غځولو هڅه کوي. په دې وخت کې غلیم زموږ دهیواد هغو متنونو ته مراجعه کوي چې زموږد خپلې ټولنې په اړه زموږ نظریات او شننې ولولي او زموږ پخلاف خپلې دسیسې جوړې کړي. دیني شخصیتونه او پوهنتوني شخصیتونه باید یوبل وزغمي او د پوهاوي هڅه وکړي او یوبل د درناوي وړ او د هیواد شتمني وګڼي. دین په سمه مانا تشریح شي او بیلابیل اختلافي مسایل په سمه توګه روښانه شي، لوی علمي کتابونه او اثار په سیمه ییزو ژبو خپاره شي. په دین کې مختلف نظریات لکه د الاظهر له لیدلوري هم تشریح شي او د مدینې له لیدلوري هم تشریح شي او د دیوبند له لیدلوري هم تشریح شي، د اختلاف لپاره نه بلکې ددې لپاره چې دا درې واړه اسلامي لیدلوري دي او پوهاوی رام...

په پانګوالي سیستم کې دپالیټکل ایکانمي نظریه د ټولنیزو پوړونو د پوړیو یا طبقو د جوړولو لپاره یو اړینه اړتیا ده چې ټول واکمن مسول بلل کېږي چې د ټولنې د پرمختیا لپاره د سیاسي اقتصاد نظریه له پامه ونه غورځوي. دافغانستان تګلاره جوړونکي له سیاسي اقتصاد یا پالټیکل ایکانمي څخه کوم مالومات نلري. که دوی درلودای نو هیڅکله به يې د شپې په عملیاتو کې بې ګنا خلک نه قتل عام کول او هیڅکله به يې د افغانستان په کلیو کې بهرنیو ځواکونو ته داسې پرانیستی لاس نه ورکاوو.ان د ولسمشر اشرف غني چې یو ټولنپوه دی تراوسه يې نه ده ثابته کړې چې سیاسي اقتصاد یوه ټولنیزه مساله ده. سیاسي اقتصادي ناروښانتیا، ددې لامل شوی ده چې افغان وګړي د پالیسو په متن کې بې ارزښت او له قانوني انساني او ټولنیزو سیاسي او اقتصادي پرمختګونو څخه بې برخې او د جګړیزې اورلګیدنې د سوند د موادو په څیر وکارول شي (لکه بې محاکمې وژنې، یوه دسیسه چې پایته ورسیږي بله جوړیږي، د ټولنې د مهمو او مخورو کسانو له منځه وړل یا بندیانول، په هیواد کې نا امني او انارشي). ولې داسې ګډوډۍ ته اجازه ورکول کېږي؟ دا سیاستوال ولې اجازه ورکوي چې افغانستان د بهرنیو ځواک...

--> یادونه: په دې لیکنه کې شته څيړنه د نړیوال ژورنالیزم او د جګړې او سولې د کانسپټونو پربنسټ شوي دي چې د مسالو بل اړخ څيړي، هغه اړخ چې لږ خلک پرې باور کوي.  حنان حبیبزی   بوږنونکي جنایتونه چې زموږ په ښکلي او یتیم هیواد کې کېږي سړی ناکراره کوي او بیوسي لکه خړ سیلاب د هر افغان په ذهن کې څپې وه ي او دده په رنګینو هیلو خړ تصویر جوړوي. هغه تصویر چې هیڅ د سړي ذهن ته نه راځي چې یو وخت به په دې هیواد کې یو کس راپیدا شي او هغه به هرافغان ته او د هر افغان کور ته امن او ډاډ وروړي. یوازې الله ددې قدرت لري چې که د کوم بیوسي افغان دغه دعا قبوله شوه بیابه زموږ هیواد نور د بدمرغیو له ځال ې د نیک مرغیو پر ځای بدل شي. بدرنګه جګړه اوس خو حالت داسې دی چې د جګړې دواړه غاړې د ورځې په پای کې خپله پیاوړتیا په دې توګه نندارې ته وړاندې کوي چې څومره بې ګنا افغانان، ښځې ماشومان او کورنۍ يې له منځه وېوړې. د کابل پر واده روستی بوږنونکی خونړی برید ښيي چې افغانستان ترکومې پولې یو نا امنه او بې وسه او بې سرپوښه هیواد دی؟ هر ډول بهرنی ورننوزي او هرهغه څه کوي چې زړه يې غواړي. ...